Polis, Even if we do not see it, Even if we do not go to it, That village is our village!

A Historical Narrative of Polis Village, Paphos Cyprus

Baftaki  Poli Köyü Hakkında Tarihi Anlatı:  İngilizce makale altında Türkçesini okuyabilirsiniz

By Sermen Erdogan…….

My first memories of Polis village in Paphos are our visits with my parents back to my father’s birthplace. I must have been around 2 or 3 years old. Karabardaks, my father’s family was one of the original families of the village of Polis. During my childhood visits, I used to walk with my father in the Turkish and Greek neighbourhoods that I remember. My father’s relationship with the Greek Cypriot neighbours was very friendly, and they showed love and affection for me as a small child. Of course, I would like to mention that this was in the early 1950s.

After 1956-57, I realized that the friendly behaviour of the Greek neighbours, on our Polis visitations, started to change. In my childish mind, I could not understand why?

In later visits, I learned why the Greek Cypriot neighbours were behaving differently to me and my father, from my little Greek friend Mihalakis, who I used to play with. One day I asked him, “Yadi thene erdis na bezumen re Mihalakis”, : Why don’t you come and play with me anymore? ” Esis ise bello, şillo Durkos, iben do baderamu” : My father said you Turks are crazy and are dogs. I knew that these were not nice words, to call someone crazy or a dog!!!

In the stories and historical narratives, Polis was founded by Acanthus, the Athenian who escaped from the city of Troy, and the former name was Marion, after which the Lusignans called Fontana Amarosa (Love Fountain), the Macedonian Arsione, for the Venetians it was Polis du Crusocho. The latter is also called Poli in the Ottoman conquest. In the 1878 census, the British recorded Polis as Chirsofu Nahiyesi.

Polis is a famous tourist area now and the area known as Aphrodite Baths which are pools of water coming from a spring is visited by many people. It is believed that the fertility and love life of those who wash in this water gain continuity and strength. Aphrodite and Akamas were married here. Another rumour is that Aphrodite will wash in these baths here every day and return to virginity.

The Poli region was rich in water and a very fertile region, shared with the Venetian and Lusignan aristocratic families. In addition, the Limni Copper mine has been an important part of Polis history. Polis as a port has an important place in the export of copper and regional products. My great grandfather Hadji Şerif use to export the kharoup crop of the region with his boat as far as Egypt and imported leather, rice and other goods to sell in Cyprus in the early 1800s. He owned and built the kharoup storehouses that have arched veranda frontages lining the old Polis port in Latchi which have now become restaurants for tourists and visitors.

Nevzat Yalçın (RIP) from Polis, who was an author and a poet was one of the  most valuable members of Polis village. In his book about Polis village “En Uzak ve En Yakın” : Most Distant and Most Close, he says “Today the village, which remained in the Greek part of Cyprus, was a disguise of a town called Polis. Although Polis had a court, police station, municipality buildings, doctors and a pharmacy, I could not easily name it a ‘town’.  The population of Polis then was less than a thousand villagers according to what I knew in the 1940s. I do not know, maybe because of this, the place where I was born, always will be   ‘the village in disguise’ of a town in my mind. (The population was 70% Cypriot Greeks, the rest were Cypriot Turks in the 1940s)”.

My father’s house in Polis was next to the Upper Mosque,  on the slope descending to Polis river that originated from the Troodos mountains. There were Greek Cypriot houses in this neighbourhood which dominated a Turkish street. The stone and mud brick one or two story houses lined the street.  Karabardaks’ house was in a dead end lane, next to the mosque and the graveyard, and  consisted of two rooms and an outside toilet and bath house. However, these mud-brick houses and the Turkish street, including my fathers’ house was razed to the ground after 1974. When I visited the Polis village for the first time after 2004, I found a community park where the Cypriot Turkish houses stood.  The main building of the mosque, which was an old Luzonian Catholic church, was renovated and transformed into a community museum, the minaret of the mosque and the primary school next to it were not there any longer.

The Turkish primary school and mosque in Polis opened onto the same courtyard and garden. This ‘complex’ representing the existence of the Turks was a spiritual symbol for the Cypriot Turks. After the Ottoman conquest in 1570, the Ottomans settled Turks from Karaman, according to my father, and that the first settlers of Polis were very happy and industrious farmers. My father’s grandmother Akile Hacı Şerif and grandfather Hacı Ramadan Karabardak were people who completed the pilgrimage to Mecca and they were called Hadjis and Mullas.

Nevzat Yalçın explains the months of Ramadan, “The mosque would be the center of the Polis Turkish community in Ramadan. Iftar times: at breaking fast, at sunset the cannon was fired to break fast and was also heard in the villages nearby.  The candlesticks hanging in Poli’s minarets in the evenings of Ramadan that could be seen from all parts of the village, the call to prayer and prayers were read from there, in the mixture of the sounds of the bells coming from the churches, the mosque was the symbol of the existence of Cypriot Turkish villagers in Polis”.

The village Primary School was also in this Polis Mosque courtyard. I was able to obtain a very valuable photograph taken in 1930 from Mr. Oktay Feridun who was the Minister of Education in the 1980s in the TRNC,  and now lives in Bellapais. The photograph is in front of the  Polis Elementary School and is the only childhood photo of my father and probably all the children in this photograph.

You can enlarge the photo to see details of persons named below. This is the only photo I have of my father who was an 11-year-old child in 1930. My dad is in the 3rd row and 6th  from the left. Next to my father, 5th from left is Vasfi Tuğun, my fathers’ cousin. 4th from the right top row  2. Dr. Mustafa Dikengil, Little boy next to famous patriot Arif Hoca (with the Turban) Hüsnü Feridun Bey, 3 years old then, and became TRNC Director of Education in the 1980s, 9th from the left in the front row is pharmacist Kemal Feridun and 12th Lawyer Oktay Feridun.  Sitting on the floor 2nd from right  Fuat Otağ father of photographer and dental surgeon Dr.Lisani Otağ.  7th from the right is Nevzat Yalçın. (From Oktay Feridun’s archive).

I loved the hospitality the Polis neighbours shown to us when we visited with my parents during my childhood. Visitations to neighbours or relatives for coffee and eats is inherent in Cypriot Turkish and Greek customs and culture. You can just drop in to have a chat and have coffee, this was called ‘misafirlik’ ; visiting. Polis visitations were happy memories when meeting and playing with the village children of a similar age as their games were a bit different to the city children. My favorite thing was the sweet treats of almond paste, sucuk made out of grape molasses with almonds or walnuts through the center like a sausage, paluze and köfter : a jelly made out of grape juice and then dried, Gullurukya : dough cooked with pekmez: kharoup molasses . The respect felt for the visitor was reflected in the efficiency and hospitality of the host, and guests were always welcomed with various kinds of fruits as well as sweets and food. This welcoming culture of Polis was my preference compared to Nicosia, where my family and  I lived, where offerings were trimmed down to a Turkish delight or a lolly at our misafirlik. I preferred Polis in the hospitality arena in my childhood and love of the sweets offered.

Cypriot Greeks were more prosperous than the Cypriot Turks in terms of the economy. Although the Turks owned much of the land and were farmers, the Greeks were always ahead in trade and economy. Most of Polis shops and Bandabulia (Bazaar) stalls on the main street of the village were Greek-owned.  Turkish-owned shops that were opened from time to time were not long lasting.

Yalçın says the main street had a  kahvehane: a cafe belonging to the Turks, there was Sabahattin Öneys’ haberdashery, two shoemakers and a tailor in the 1930-40s.

However, I remember the inside of the Bandabulia and the nearby Butcher Şükrü and small or mobile sellers with carts, a Turkish lady that sold wool and household goods. I remember that Turkish was spoken in every shop we entered with my father as a child in the 1950s. I only remember  Civerto’s fabric store, which was a Greek shop. Civerto spoke very good Turkish and was a very shrewd salesman.

Between the years of  the 1600-1800s the Polis population and the economy was totally monopolized by the Turks. The settlement of the Greeks is explained as follows. A  peasant who came from a Greek village, came to  Poli to sell his knives in the coffee shop. The Turkish patrons of the coffee shop sent him away out of the village. The Greek Cypriot villager walking along the road came across the Mukhtar: Headmen of the village named Korkut and complained about the treatment he got from the Turkish villagers in the coffee shop. Korkut the Mukhtar returns to the village coffee shop with the Greek villager in tow and tells the Turkish villagers that they will find themselves in trouble if they touch or send away a Greek villager trying to sell his goods. From then on the Greeks from surrounding areas came to Polis village as pioneers to find work and settle. Thus, they became land owners and they overtook the trade in the village in the 1930s.

Another narrative, in the book of  Educational Sun that Never Sets by Ali Nesim, describes the following event under the heading HOW DID  GREEKS OVERTAKE POLIS.  In 1911, the Polis economy was in the hands of the Turks, but he noticed that there was a large population difference during his 1922 visit. He asked the Poli villagers why? They explained that the great Poli Farm was a vast farm property which was the property of an  Istanbul family and was left to the management of Müftüzade family in Melatya village. However, the farm could not even pay the tax due for several reasons, the owner from Istanbul decided to sell the farm to a Greek called Ahelliya.  Ahelliya borrowed the money from the bank and bought the property but died a short time afterward. The bank put the property up for sale to recover the money they loaned to Ahelliya.  A very wealthy Poli villager, named Hasan Ağa, bought the year’s harvest of kharoup crop for 3 shillings per okka: approximately 2lbs, and he sold the crop for 9000 pounds in Egypt, and went to Ktima, Paphos with   6000 Cyprus Pounds to buy the Poli Farm farm. Ratip, the wealthiest in the Paphos area became jealous of Hasan and talked him out of buying the large property telling him that he can buy the farm a lot cheaper from the bank if he waits for a little longer. In the meanwhile, the church combined 12 Greek Cypriot families and bought the large Polis farm and placed Greek Cypriot families in the Polis Farm. After this episode, the Polis population and the economy changed hands and became dominated by the Greek Cypriots.

Mustafa Ercilasun Polilil who has been teaching at the Nicosia Boys High School for many years talked about this era. The information he gave me about the history of Poli between 1600-1900, which I needed for my family tree, is called the Polis Ağalar Zamanı : Feudal Lords Period. Many of the famous Ağas of Polis that have been mentioned in my abundant researches for my ancestry research are Hasan Ağa, Hüsnü Ağa, Mehmet Halofta  and Hacı Şerif Ağas. At the time of these Ağas there were large farms and lands owned by them in Polis and the surrounding villages of Maguanda, Antroligu and at Ktima, Paphos. Over time, these large land family holdings were either shared between family members or sold out by their children or grandchildren who inherited Ağa properties. There are lands in the Polis, Latchi and Podamos which are left from my father’s grandfather and grandmother on the immovable property list left behind after 1974. I understand that these are the 1/21 share of my father from  Hajı Sherif and Mehmet Halofta Ağa who are my grandparents’ ancestors.

We could not visit Polis village, after December 1963 when the intercommunal fighting broke out between Turkish and Greek Cypriots. We were not able to visit our family and friends until 1968 when the roads reopened for the Cypriot Turks.

Between 1963 and 1968  we could only get news from the villages from the Bayrak Radio in Nicosia. We learned from the news that the  Turkish  Member of Parliament Cengiz Ratib from Polis who was the leader of the Polis Cypriot Turks and the teacher Turgut Sıtkı were killed by the Greeks and their corpses disappeared.  Their remains were not still found in 2017 when this article was written. I was constantly listening to the news of death and destruction of villages in the armed conflicts of 1964, as a child aged 11 years old, in curiosity and sorrow. I did not know the two persons who were killed in Polis  I remember that they were from Polis and this caused great sorrow and grief for my father.  My father’s entire family lived in Polis.  My aunties  Zehra Darbaz, Akıle Korkut, Ayşe Dikengil and uncle Ahmet Karabardak families and many other cousins, all of them had children around my age. I remember very well the days when we did not get any news during 1964 when my father was very sad and silent, not talking, and worrying about his village home. Finally, at the end of 1964 and in 1965, the Greek roadblocks permitted, with difficulty and tortuous searches, to let the village buses to travel to Nicosia. Tansel and Yüksel Dikengil, my nephews, came from Polis to our house in Nicosia because they were young boys at high school and they continued their High School education in Nicosia Turkish enclave. After finishing High School, Tansel went to Turkey and became a doctor and has a pathology clinic in Nicosia. Yüksel nephew migrated to London and got married there.

Ahmet Beyaz was a cousin of my father and was one of the very well known names of Polis. He was a smart and courageous person who use to take the post and passengers on his bus transporting between Polis and Nicosia. From Nicosia to Polis I travelled on his old Bedford bus several times to the village and back. The Greeks envied Ahmet Beyaz’s entrepreneurship and also doubted him as he was a messenger for the Turkish Resistance Movement (TMT) against ENOSİS (Unificatıon of Cyprus with Greece). Nevzat Yalçın talks about the murder of Ahmet Beyaz and says the Greeks killed Ahmet Beyaz barbarically during the 1974 Turkish intervention. Fuat Otag, who was also involved with TMT resistance organization at that time, and a nephew of Beyaz tells how his uncle was killed in a letter: “My uncle was travelling between Polis and Paphos every day, so I used to send my letters with him because I could not send letters to Paphos with the Greek post. On the 22nd of July 1974, at the beginning of the fighting, at twelve o’clock, my uncle wanted to take refuge in the nearby  Hürriyet High School where all the Cypriot Turkish villagers took refuge for protection from the attacks of the Greek National Guard and EOKA gangs. He was ambushed and killed trying to get from his house to the school”.

Speaking of Hürriyet High School school, I have to mention how this school was founded. As the Turkish population of villages around Poli grew, the formation of a secondary school besides the primary school was important for the Polis Turks. In 1958, the Poli Hurriyet High School building was built with the help of the community sources on the land given by Mukhtar Faiz who is the grandfather of the current TRNC Minister for Health Dr.Faiz Sucuoğlu and opened with a huge ceremony attended by the British Governor of the time. This building which is also used as the village cinema and the hall is used as a Ballroom and for marriage ceremonies. It is still standing today in a dilapidated state after being used as the Greek Military base after 1974. It is remembered as a cultural center and sports center in addition to a learning center in the municipality of Polis and neighbouring Turkish villages. The first Atatürk bust was sent from Turkey, to be erected in this school in 1958.

Troubles started around Cyprus in 1956 with formatıion of EOKA. Attacks on the Turkish villagers started in  1958 and the killing of Sergeant Lisani Ahmet serving as a policeman in Polis. In a recent visit to Cyprus I was talking to John Aziz Kent who was a mate of Lisani in Polis and at the time they were both serving as a policeman.  John Aziz recounted how Lisani was brutally murdered by EOKA. Cengiz Ratip, Turgut Sıtkı, Cemal Hasan, Ahmet İbrahim, Mustafa Yusuf were killed in the 1964 to 1974 period and 27 other  Poli Turks were killed by the Greeks in July 1974 for putting up a resistance against them. May they all Rest in Peace. All of them are martyrs who will never be forgotten.

Of course, the story of our Polis village cannot end like this. Those that could escape to the North of the island to the safe Turkish areas were placed in different villages. However, those that could not escape were taken as prisoners and were taken to Limassol or the British Akrotiri base for protection and after several months of horrendous living conditions were transferred to the North by the British after an agreement was reached to exchange populations with the Greek Cypriots. After the 1974 war, the majority of Polis Turkish villagers were placed in different parts of northern Cyprus together with the Güzelyurt region and/or migrated to foreign countries such as England, Australia, and Canada. They could not see each other for a long time or even knew where some of the members of the village were. Therefore, I decided to establish a Cyprus Polis Villagers on a Facebook group page with Ahmet Pastırmacıoğlu a cousin of mine. We launched the page in 2014 as Kıbrıs Poli Köylüleri : Cyprus Polis Villagers. We assumed that our membership count would be low, however, there are now over 1500 members of our group page. Among them are families, neighbours, friends who have not known where each other were since 1974. The Polis Villagers now share their old and new photographs and Poli stories together. In fact, we are getting membership requests from all parts of the world including those Polis families who left Cyprus in the 1920’s and 30’s and settled in Anatolia and searching for part of their families that remained in Cyprus that they have lost contact with. To our surprise,  cousin Ahmet and I  have a family and cousins that we found  in Denizli, Turkey that I knew nothing about since the establishment of the Cyprus Polis Villagers page. You can find some of these stories as a file in the Cypriot Polis Villagers.

*********

Görmesek de Gitmesek de O Köy bizim Köyümüzdü Poli

Sermen Erdogan,

Poli köyüne ilgim ve ilk hatıralarım zannımca daha 2-3 yaşlarından hayal meyal hatırladığım anne ve babamla yaptığımız ziyaretlerimizle başlar. Babamın kökeni olan Karabardaklar, Poli köyünün köklü ailelerinden biri idi. Bu çocukluk ziyaretlerimde aklımda kalan Türk ve Rum mahalesinde babamla dolaşırken Babamın Rum komşuları ile olan münasebeti ve biribirlerine ve küçük bir çocuk olan bana karşı sevgi gösterileri idi. Tabii burada 1950 lerin başlarından bahsettiğimi belirtmek isterim. 1956-57 lerden sonraları durum değişmeye başladığını o çocuksu aklmla çok farketmiş neden böyle olduğunu anlayamamıştım.

Hikayelere ve tarihi anlatımlarında Polinin Truvadan kaçan Atinalı Acamantus tarfından kurulup eski adının Marion olduğu ondan sonra sırasıyla, latinlerce Fontana Amarosa (Aşk Çeşmesi), Makedonyalılarca Arsione, Venediklilerce ”Polis du Crusocho” idi. Daha sonraları Osmanlı fethinde de Poli olarak adlandırılır. Ingilizler 1878 nüfus sayımında Polis Chirsofu Nahiyesi olarak kayda geçirirler.

Polinin bizlerce Afrodit Hamamları olarak bilinen meşhur yöresi şimdilerde bir turist merkezidir. Bu sularda yıkananların aşk hayatlarının devamlılık ve kuvvet kazanacağına inanılır. Afroditin sevgilisi olan Akamas ile burada evlendiği söylentiler arasındadır. Başka bir söylentiye göre Afroditin her gün tekrar burada yıkanıp bakireliğine geri dönmesidir.

Poli ve Baf yöresi su bakımından zengin ve mümbit bir bölge olduğundan Venedikli ve Lüzinyan aristokrat aileleri tarafindan paylaşılmıştı. Ayrıca Limni Bakır madeninin tarih boyunca değeri Polinin bir Liman olarak bakır ve bölge ürünlerinin ihracatatında önemli yeri vardır.

1/. Fotoğraf Poli ana Caddesinin şu an görünüşü. (Kıbrıs Turizim sayfasından).

2/. Fotoğraf Latchideki Poli Limanının bu andaki görünüşü, (Kıbrıs Turizm sayfasından)

En Uzak En Yakın isimli kitabında çok değerli bir Polili olan Nevzat Yalçın Poliyi anlatırken
Bugün Kıbrıs’ın Rum kesiminde kalan, köy kılıklı bir kasabaydı Poli der. “Rahatlıkla ‘kasaba’ diyemediğim Poli’nin mahkemesi, polis karakolu, belediyesi ve doktorları, eczanesi vardı. Ama nüfusu, aklımda kaldığına göre bin’in altında kalıyordu. Bilmiyorum, belki bu yüzden, doğduğum yerin bendeki hatırası hep ‘köy kılıklı’ kaldı” der.

Nüfusun hehalde 70% Rum, gerisi Türktü. Babamın Polideki evi Trodos dağlarından gelen Poli deresine inen yokuşun üzerindeki yukarıki caminin ve Türk mezarlığının yanında idi. Bu mahalle Türk olmasına rağmen tek tük Rum evleride vardı. Evler taş ve kerpiçten bir veya iki kat olarak sokak boyu sıralanırdı. Karabardaklar çıkmaz sokak gibi olan Caminin hemen dıvar aşırı iki göz , mutfağı ayrı babamın deyişi ile ayakyolu veya lazımlığı dışarıda kerpiçten bir evcağız dı. Ancak bu kerpiçten evler ve Babamın da evi olan Türk mahallesi tamamen yıkılıp yerine bir park yapılmıştır. Cami ana binası ki bu eski bir Lüzinyan katolik ilisesi idi , tadilat yapılıp bir müze haline getirilmiş caminin minaresi ve yanındaki ilkokul ortadan kaldırılmıştır.

Polideki Türk İlkokulu ve cami, aynı avluya ve bahçeye açılırdı. Türklerin varlığını temsil eden bu ‘külliye’, Türkler için bir manevi simge idi. Poliye Osmanlılar tarafından yerleştirilenlerin babama göre Karamandan olduğunu ve ilk Poliye yerleşenlerin çok mutasıp olduklarını, nenesi Akıle Hacı Şerifin ve dedesi Hacı Ramadan Karabardağın hacı ve mulla olduklarını anlatırdı. Aile evinin de caminin dibi olduğu herhalde bunun kanıtıdır.

Nevzat Yalçın Ramazan aylarını anlatırken, “cami Poli Türk toplumunun merkezi olurdu. İftar topu civardaki köylerde duyulur , oralardaki Türk köylüler de ona göre oruç bozarlardı. Ramazan akşamlarında Poli’nin minaresine asılan kandiller , oradan okunan ezan ve ilâhiler, kiliselerden gelen çan seslerine karşı Polideki Türk toplunun varlığını simgelerdi” der.

Köy İlkokulu da bu Poli Cami avlusunudaydı . Yine Polinin köklü ailelerinden biri olan değerli eğitimcimiz Hüsnü Feridun beyin Kıbrıs Türk Eğitim Tarihinden Bir Ömür kitabı kabında yer alan 1930 Poli İlkokulu, Okul önünde Poli Cami avlusundaki resmidir.

Yukarıdaki 3/. Fotoğraf Poli Ilkokulu 1930 Oktay Feridunun arşivinden.

Babamın 11 yaşında bir çocukken elimde olan tek fotoğrafıdır. Burada babam 3.sırada soldan 6. ve 11 yaşıdaki halidir. Yanında soldan 5. Vasfi Tuğundur. Bilinen isimlerden 4. sırada 2. Dr Mustafa Dikengil, oturan hocalardan sağdaki meşhur miliyetci Arif Hoca yanındaki Küçük Çocuk 3 yaşıdakim torunu Hüsnü Feridun bey, ön sırada oturanlardan soldan 9.Kemal Feridun 12. Avukat Oktay Feridundur . yerde oturanlardan sağdan 2. Fuat Otağ.sağdan 6. Ise Nevzat Yalçındır Yıl 1930. Oktay Feridun arşivinden.

Çocukken annemle ve babamla Polide gitiğimiz misafirlikleri çok severdim. Obür çocuklarla buluşup oynama yanında Kıbrısın misafirlik kültürü Polide bir başka idi. En sevdiğim şey tatlı ikramlarından badem macunu, köfter ve sucuklar yanında zamanı ise paluzeler, harup pekmeziile yapılan Gullurukya hamur işleri idi. Yörenin verimliliği ve misafirperverliğine yanısıra, misafir pest edene kadar türlü meyveler ağırlanırdı. Bu ağırlama adetimiz yaşadığım Lefkoşada bir lokum veya bir yemişe indirgelendiğinden misafirliklerde Poli tercihimdi.

Polide Rumlar Türklerden nüfus fazlalığı yanında daha zengindiler. Türkler toprağın fazlasını tutsalar da Rumlar ticarette daima önde olduklarından alışveriş yapılan yerler çoğunlukla Rumlarındı . Türklerin ana cadde üzerinde olan Polinin alışveriş ve Bandabuliyasının çoğu Rumdu. Poli’de Türk ve Rum toplumlarını da anlatırken Nevzat Yalçın bunun iç içe miydi, yan yana mıydı, gibi bir soru sormak mümkündür der ve şöyle devam eder, beraberliğimiz,hiç kuşkusuz sadece selâmlaşmaktan daha ileri bir anlam taşıyordu. Biraz da zorunluydu bu yakınlık. Ticaret yerlerinin Rumların elinde oluşu, Türkleri oralardan alışverişe zorluyordu. Zaman zaman açılan Türk dükkânları uzun ömürlü olamıyordu. Ana cadde ,üzerinde 1930-40 larda Türklere ait bir kahve Sabahattin Öneyin tuhafiyesi, iki kunduracı ve bir terziden ibarett olduğunu anlatır. Ben Bandabulliya içi ve yanında Kasap Şükrü ve küçük Türk dükkanlar veya seyyar satıcılar yer aldığını hatırlarım. Babamla girdiğimiz her dükyanda Türkçe konuşulduğunu hatırlarım. Sadece Rum dükkanı olan ve her Türkün alışveriş yaptığı, güzel Türkçe bilen Civertonun kumaş mağazasını hatırlarım. 1960 larda da bir Türk hanımının işlettiği hazır ev eşyası yanında bataniye yün sattığını iyi hatırlarım.

4/. fotoğraf Sabahattin Öney (Tuhafiyeci)1930 larda Kıbrıs Türk Lisesi
öğrencisi iken.giyime ve bakılırsa gençliğinden meraklı olduğu
için herhalde Polide Tuhafiye dükkanı vardı. Hüsnü Feridun arşivinden

Polinin 1600-1800 lerde nüfusu da ekonomisi de tamamen Türklerin tekelindeyken Rumların yerleşmesi şöyle anlatılılır. Poli kahvesine Rum köyünden gelen bir Rum Köylü kahveye gelir Kıbrıs çakısı satmaya çalışırken Polili Türkler tarafından köyden kovulur. Rum yolda yürürken Poli muhtarı Korkuta rastlar ve durumu anlatır. Korkut muhtar Rumla köy kahvesine döner ve Polili Türk köylülere bu Rumcuğa dokunanın karşısında kendini bulacağını söyler. O vakiten sonra Rumlar bu zengin köye git gel iş bulup yerleşmeye başlarlar. Böylelikle toprak sahibi olup ticareti de ellerine geçirirler.

Başka bir anlatımda Rumların Poliye yerleşimi Batmayan Eğitim Güneşlerimiz kitapcığında Ali Nesim TÜRK POLinin NASIL RUM POLİ OLDU başlığı altında şu olayı anlatır. 1911 de Polinin nifusu ve eknomisi Türklerin elinde iken 1922 ziyaretlerinde büyük bi nüfus farkı olduğunu farkeder. Bunun sebebini Poli köylüsüne sorar. Çok büyük Poli Çifliğinin İstanbullu bir Beyin malı idi ve Melatyadaki Müftüzadelere bırakmıştı. Çiftlik kötü idareden dolayı vergisini bile ödeyememesinden dolayı bu İstanbullu Beyin çiftliği Ahelliya adında bir Ruma sattığını Rum ölüp banka ya borcu ödenemeyince de bankanın çiftliği satıya koyduğunu anlattırlar. Hasan Ağa adındaki çok zengin bir Polili 3 şiline aldığı harnup mahsulünü satınca 9000 Kıbrıs lirası kazanır ve bunun 6000 lirasını eşeğin heybesine koyup Baf Kasabasına Poli çiftliğini almaya gider. Bafın en zengin çitlikleri olan Kasabalı Ratip efendi Hasanın bu çiftliği alırsa kendinden daha zengin olacağını düşünerek kıskanır ve Polili Hasana bu çitliği şimdi alma sonra daha ucuza alırsın deyip geri Poliye gönderir. Kilise 12 Rum ailesini birleştirerek çiftliği satın alıp Rum ailelerini Poliye yerleştirir. Bundan sonra Polinin nüfusu da ekonomisi de Rumlara geçmiş olur.

Uzun yıllar Lefkoşa Erkek Lisesinde öğretmenlik yapan Polili Mustafa Ercilasun bu devir hakkında ve aile soyağacı araştırmaları için yaptığım sohbette 1600-1900 leri Poli bana verdiği bilgilerde Polinin Ağalar devresi diye bahseder. Obür araştırmalarımda da belleğimde kalan Polinin meşhur ağalarından birkaçtanesi Hasan Ağa , Hüsnü Ağa , Mehmet Hasan Halofta Ağa ve Hacı Şerif Ağadır . Bu ağalar zamanında Poli ve etraf köyler olan Magundadan, Antroligu ve hatta Kasabaya kadar bu ağaların büyük çiftlik ve toprakları vardı . Zamanla bu topraklar çocukları arasında ya bölüşülüp satıldı veya terkedildi. Babamın elinde olan taşınmaz mal veya koçan listesinde annesi ve babası yanında dede ve nenelerinden kalan Poli , Latçi ve Podamos bölgelerinde dönümlerce arazi bulunmaktadır. Bunların çoğunun nenem ve dedemin ataları olan Hacı Şerif ve Hehmet Halofta Ağadan kalan arazilerdeki babamın 1/21 hisesi olduğunu anlıyorum. 2. Fotoğrafta şimdiki Latçi limanı ve sahil boyu görintüsü.

1960 larda artık 10. Yaşımda bir çocuk olduğumda Polideki Rumların biz Türklere karşı olan tutumlarının neden değiştiğini Türk mahalesinde oynadığım Rum komşu oğlu Mihalakisten öğrendim. Ona Rumca olarak “Yadi thene erdis na bezumen re Mihalakis” yani niye gelip benimle oynamıyorsun diye sorduğumda, bana “ Esis Isede bello şillo Durkos iben do  baderamu ” yani Babam siz deli, köpek Türksünüz, deyip yürüyüp gitti.

Aralık 1963 sonra başlayan hadiselerden sonra yollar açılan 1968 e kadar Poliye gidemez olmuştuk. Fakat köyden alınan haberleri ancak Lefkoşada Bayrak radyosundan alabiliyorduk. Millet Vekili Cengiz Ratibin ve öğretmen Turgut Sıtkı Rumlar tarafından öldürülüp cesetlerinin kaybolduğunu da haberlerden öğrendik. Zaten bütün adada 1964 yılında çıkan silahlı çatışmalarda devamlı olarak ölüm haberlerine ve saldırıları 11 yaşındaki bir çocuk olarak merak ve üzüntü içinde dinliyordum. Bu ismi geçen Poliden iki kişiyi tanımadığım halde Poliden olmaları beni çok büyük bir hüzüne sokduğunu hatırlıyorum. Nede olsa babamın bütün ailesi halla Polide yaşıyor olmasıydı. Polide Zehra Darbaz, Akıle Korkut, Ayşe Dikengil halalarım ve Ahmet Karabardak amcamla ve hepsinin genç yaştaki çocuk yeğenlerim vardı. Onlardan 1964 boyunca hiç bir haber alamadığımızdan babamın da kederlenip sustuğu, konuşmadığı, kara kara düşündüğü günleri çok iyi hatırlarım. En nihayet 1964 sonu ve 1965 yılında Rum barikatlarından binbir güçlükle geçip Lefkoşaya Köy otobüsleri gelmeye başladı. Tansel ve Yüksel Dikengil yeğenlerim Poliden bizim eve gelip kalmaya başladılar çünkü Lise çağında gençlerdi. Liseyi bitirdikten sonra Tansel Türkiyeye gidip doktor oldu Yüksel yeğenim de Londraya göç edip orada evlendi.

Ahmet Beyaz, yeğenim Polililerce çok iyi bilinen isimlerden biriydi. Poli ile Lefkoşa arasındaki posta ve yolcu taşımacılığını üzerine alan, akıllı ve cesur bir insandı . Lefkoşadan Poliye , Poliden Lefkoşaya onun Bedford köy otobüsü ile gelir giderdik. Rumlar bu girişimciliğinden Ahmet Beyazı kıskanırlar ve ondan şüphelnirlerdi . Nevzat Yalçın Ahmet Beyazın öldürüşünü şöyle anlattır, Rumlar, 1974 Türk çıkarması sırasında Ahmet Beyaz’ı barbarca öldürdüler. O zamanki Türk direniş teşkilâtının Poli sorumlusu ve Beyaz’ın yeğeni olan Fuat Otağ, amcasının nasıl öldürüldüğünü bir mektubunda şöyle anlatır: “Amcam, Poli ile Baf arasında her gün sefer yapıyordu. Örgüt yazılarını Rum postası ile Baf a göndermek mümkün olmadığı için onunla gönderirdik. Gelen yazıları da o getirirdi. Rumlar bunu pek iyi biliyorlardı. 22 Temmuz 1974’te çarpışmaların başladığı saat on iki sularında amcam, saklı olduğu evinde bir su evleğine yatarak yakındaki Hürriyet Okulu’na sığınmak istemiş, fakat pusuya düşürelerek öldürülmüştü”.

5/. Fotoğraf Ahmet Beyaz yeğenim . Engin Karabıyıklar arşivinden.

Hüriyet okulundan bahsetmişken bu okulun nasıl kurulduğundan söz etmem lazım. Poli civar köylerin Türk nüfusu büyüdükçe . İlkokul yanında bir ortaokulun da oluşması polililer için önemli idi. 1958de Faiz Muhtarın verdiği arazi üzerine toplum kaynaklarından alınan yardımlarla Poli Hüriyet Orta Okulu binası yapılıp büyük bir törenle açılır. Geniş salonu köy sineması ve evlenme salonu olarak da kullanılan bu bina halla bu gün ayakta durmaktadır. 1974 öncesi öğrecilik yapan Poli ve civar Türk köylerinin beleğinde bir ilim yuvası yanında bir kültür merkezi ve spor merkezi olarak hatırlanır. Türkiyeden gönderilen ilk Atatürk büstü de bu okul için gönderilir ancak Lefkoşa Evkaf avlusuna dikilir . Aynı etabda gönderilen ikinci Atatürk büstü ise Hüriyet Orta Okul bahçesine dikilir.

6/. Fotoğraf Yıl : 1958. POLİ HÜRRİYET ORTA OKULU açılışına Müftü Dana efendi,Sömürge Valisi
vekili Singler,Faik Müftüzade….ve tüm Poli ve çevre köy eşrafı…vb.katılmıştı.
Hüsnü Feridu arşivinden.

7/. Fotoğraf Muhtar Faiz okul açılışını yaparken, ortadaki papyonlu genç Taner Etkindir.

8/.Hüriyet Poli Orta Okulu önündeki Atatürk büstü. Bu Okul
1963 ten sonra ilkokul olarak da kullanılmaya başlanmıştı.
Engin Karabıyıklar arşivinden.

İşte bu okul kültür merkezi yannda 1963 sonrası ve 1974arası Polili Türkler için etrafı da dahil bir sığınak, güvenli olacakları bir yer olur . Ahmet Beyaz yeğenim de Hürriyet Okuluna sığınmaya uğraşırken hayatına son verilir ruhu şad olsun. Ahmet Beyaz yeğenimden önce de Rumların Polideki Türklere olan davranışları diş bilemeleri 1958 de Lisani Ahmet Çavuşun katlinden başlıyarak devam eder . Lısani Çavuşun katlini son Kıbrıs ziyaretimde beraber çalıştığı Sn. John Aziz Kenten nasıl babbarca öldürüldüğü hikayesini dnledim.

1964-74 arası Cengiz Ratip, Turgut Sıtkı, Cemal Hasan, Ahmet İbrahım, Mustafa Yusuf ve 1974 Temuzunda da 27 Polili Türk daha bu şehitler listesine eklenir. Hepsinın de ruhları şad olsun nurlar içinde yatsınlar. Bu şehitler kalbimde daima yaşıyacaklardır

9/. Fotoğraf Poli şehitlerimizden bazıları . Engin Karabıyıklar arşivinden .

Poli köyümüzün hikayeleri tabii ki böyle bitemez.
1974 Temmuzu savaşından sonar Poli Türk Köylülerin çoğunluğu Güzelyurt bölgesi yanında Kuzey Kıbrısın değişik bölgelerine yerleştirilir ve İngiltere , Avustralya , Kanada gibi dış ülkelere de göçederler. Birbirlerini uzun zaman göremezler veya görüşemezler. Bundan ötürü bir tesadüf eseri tanıştığım Ahmet Pastırmacıoğlu yeğenim ile bir Polililer sayfası kurmaya karar verdik ve Facebook sayfası olarak 2014 de Kıbrıs Poli Köylüleri sayfasını başlattık. Üye sayımızın az olacağını tahmin ederken şu an 1250 üzerinde üye sayısı oluştu . Bunlar arasında 1974 den bu yana biribirinin nerede olduğunu bilmeyen aileler, komşular, arkadaşlar birbirlerini buluştular birlikte olup fotoğraflarını ve Poli hikayeleri ve hatıralarını paylaştılar . Hatta sayfa üyelerimiz arasında Kıbrıstan ilk Türk göçleri olan 1920 ve 30 larda ayrılıp Anadoluya yerleşen ve ailelerini arayan Poli ve Melatya kökenliler de var. Poliden Bu anıların bazılarını dosya olarak Kıbrıs Poli Köylüleri sayfasında dosyalar kısmında bulabilisiniz.